Budowa portu w Mys³owicach Wspomnienie: Wac³aw Siedziñski, "Polska Zachodnia" 29.09.1936 r.
RAPORT SPECJALNY M-CE.PL - GRUDZIEÑ 2004
Roboty na kilkunastu odcinkach Czarnej Przemszy i Brynicy dobiegaj± koñca. Na rozkopanych brzegach szarych, dziwacznie pokurczonych wstêg rzecznych têtni± ostatnie uderzenia kilofa. Po trzechletnich wysi³kach wykañczane zostaje wielkie dzie³o robotnika polskiego. Obie rzeki pop³yn± nowymi, pog³êbionymi i wyregulowanymi korytami. Dzi¶ jeszcze, i po jednej i po drugiej stronie koryta Przemszy wre praca. Warcz± traktory. Na ma³ych w±ziutkich szynach zgrzytaj± wózki, na³adowane piachem i pêdz±ce jak wiatr z przylepionymi do nich robotnikami. Po kilkucentymetrowych deskach, u³o¿onych na terenie pracy w nierówn± szachownicê, pochyleni ludzie pchaj± taczki na ¿a³o¶nie piszcz±cych kó³kach. Wmontowane na ujarzmionej rzece motory sapi± jak parowozy podmiejskiej kolei i przez potê¿ne wê¿e pomp wyrzucaj± na brzegi piach, pog³êbiaj±c dno. W innym znowu miejscu, taki sam sapi±cy motor wci±ga swoim g³o¶nym wdechem setki kubików wody, a taka sama pompa wê¿owa wyrzuca mechanicznie strugi tej wody, która nastêpnie rozlewa siê z daleka od rzeki i tworzy bajorzyska. Z g³osem maszyn i jazgotem wózków ³±cz± siê suche, miarowe uderzenia kilofów. Spoceni robotnicy, ustawieni gêsto wzd³u¿ terenu pracy, rozbijaj± zeskorupia³± ziemiê, aby zaraz ³adowaæ bry³y tej ziemi na taczki, wózki i wywoziæ tam, gdzie one s± potrzebne. Dzi¶ pracuj±. Ale ju¿ nie za d³ugo pod¼wign± robotnicy ³opaty, dr±gi kilofy - i odejd± po zakoñczeniu pracy. Nie na d³ugo jednak odejd± ci robotnicy. Nie na d³ugo nad brzegami Czarnej Przemszy, Brynicy, zamilknie warkot traktorów, zag³uchnie suchy zgrzyt, szpachli wyg³adzaj±cych betonowe ¶ciany koryta. Nie na d³ugo, bo Rada Ministrów ju¿ trzy lata temu zatwierdzi³a plan budowy portu handlowego na Czarnej Przemszy. Budowa ma byæ podjêta natychmiast po zakoñczeniu robót regulacyjnych.
Budowa zapory wodnej u zbiegu Brynicy i Czarnej Przemszy (fot. arch. red.)
Realizacja niemieckich mrzonek
O¿ywienie przemys³u ¶l±skiego i przyj¶cie z pomoc± masom bezrobotnym ¦l±ska - to by³y dwa g³ówne cele podjêtej przez Wojewodê Gra¿yñskiego inicjatywy budowy portu na Czarnej Przemszy. Rozstrzygaj±ca konferencja w tej sprawie odby³a siê 18 lutego 1933 w Izbie przemys³owo-handlowej w Sosnowcu. Na konferencji tej stwierdzono, ¿e regulacja Czarnej Przemszy, Brynicy, a nastêpnie budowa portu handlowego dla sp³awu wêgla i ¿elaza z Górnego ¦l±ska i Zag³êbia D±browskiego - to integralna czê¶æ robót, przewidzianych w programie regulacji Wis³y i jej dorzeczy. Pierwsze zadanie zosta³o ca³kowicie spe³nione. W ci±gu trzech lat wyregulowano na przestrzeni przesz³o czterech kilometrów Czarn± Przemszê, wyregulowano Brynicê. Teraz pozostaje do zrealizowania dalsza czê¶æ ¶mia³ego projektu: budowa portu. My¶l zbudowania portu pod Mys³owicami zrodzi³a siê jeszcze w czasach niemieckich. W³adze niemieckie od dawna zamierza³y podej¶æ realnie do gigantycznego przedsiêwziêcia i nawet przygotowywa³y do tego miasto. Mys³owice mia³y stanowiæ centralê komunikacyjn± dla Górnego ¦l±ska. St±d mia³y odchodziæ w szeroki ¶wiat statki na³adowane wêglem, ¿elazem i tu mia³y siê krzy¿owaæ dziesi±tki poci±gów miêdzynarodowych. Dworzec kolejowy w Mys³owicach, do¶æ powa¿nie rozbudowany, skazany ju¿ by³ na ¶mieræ. Jego miejsce zaj±³, oczywi¶cie w planach, potê¿ny dworzec o kilku halach i kilkunastu peronach. Projektowano wielkie tunele podziemne, mosty na zewn±trz itd. Krótko przed wojn± ¶wiatow± do pracy tej przyst±piono nawet. Jeszcze dzi¶ wokó³ zabudowañ dworca mys³owickiego tkwi±, na g³êboko¶ci 12 metrów fundamenty pod kolosaln± budowê. Plany in¿ynierów niemieckich zosta³y wykorzystane. Jednak konkretnego uzupe³nienia i zrealizowania doczeka³y siê dopiero w ci±gu ostatnich lat. Niemcy ¶ni³y o tym porcie d³ugi czas. Ale budowaæ go bêdzie Polska, rêkami polskiego robotnika. Port na Czarnej Przemszy zbudowany zostanie na przestrzeni trzech kilometrów, wzd³u¿ Mys³owic. Zbudowanych zostanie piêæ doków, które nazywaæ siê bêd± z prosta: basenami. Wszystkie one urz±dzone bêd± nowocze¶nie, z zabezpieczeniem ca³kowitej swobody wp³ywowej i wyp³ywowej dla statków. Z obu stron 3-kilometrowego odcinka zamontowane zostan± odpowiednie ¶luzy. Jedna, u wej¶cia wody, strzec bêdzie kana³ przed nap³ywem wszelkich nieczysto¶ci. Druga ¶luza, zbudowana u uj¶cia, bêdzie mia³a na celu zachowanie stanu wody na pewnym poziomie, koniecznym dla utrzymania na³adowanego statku.
Objechanie samochodem brzegów Czarnej Przemszy nie nale¿y do rzeczy ³atwych. Ko³a grzêzn± co chwila je¶li ni w zwaliskach gruzu, to w jakich¶ moczarach. W kilku miejscach jednym bokiem wozu jedziemy pó³ metra wy¿ej, ni¿ drugim. Ford, który nas wióz³, trzeszcza³ jak zeschniêta beczka. Mój towarzysz wyprawy, nie zwa¿a³ jednak na chwilowe "niebezpieczeñstwo komunikacyjne" i najspokojniej rozwija³ przede mn± wspania³± wizjê przysz³o¶ci Górnego ¦l±ska. Przemys³ ¶l±ski - mówi³ - bêdzie móg³ dopiero wówczas odetchn±æ, gdy przestanie go d³awiæ zmora wygórowanych cen transportu. Bo to nie s± ¿arty, je¶li we¼miemy pod uwagê, co kolej bierze od kilometra za przewóz tony wêgla. Przy transporcie, powiedzmy tysi±ckilometrowym, sam przewóz tony wêgla kosztuje dro¿ej ni¿ ten wêgiel. Kilka kopalñ Zag³êbia D±browskiego, chc±c uchroniæ siê od p³acenia bajoñskich sum za przewóz, wyzyska³o dotychczasow± sp³awno¶æ Przemszy przy pomocy prze³adowni i przewozi³o w latach "niskiej koninktury" rocznie 130 do 180 tys. ton. Z powodu jednak kilkakrotnego prze³adowywania wêgla transport by³ te¿ dosyæ kosztowny. Op³ata od tony wêgla wynosi³a i tak do sze¶ciu i pó³ grosza za kilometr. Przy tysi±cu kilometrów, trzeba by³o p³aciæ 65 z³otych za tonê... Mój towarzysz mówi³ dalej o takich paradoksach gospodarczych, ale oto nasz Ford "przytrz±s³" nas do by³ego "trójk±ta trzech cesarzy". Jest to miejsce, w którym Bia³a Przemsza wpada do Czarnej i z którego rozpoczyna siê ju¿ jednolita nazwa: Przemsza. Rzeki po³±czone tutaj w trójk±cie, stanowi³y przed wojn± granicê pomiêdzy trzema mocarstwami. Z tego trójk±ta rozpoczyna³o siê rozdarcie Polski na trzy czê¶ci. St±d, z trójk±ta, bior± pocz±tek wielkie plany i st±d rozpoczêta by³a praca regulacyjna. Najd³u¿szy kana³, który zbudowany zostanie równolegle z rzek± od by³ego "trójk±ta" a¿ do koñca portu, na przestrzeni jednego kilometra, obliczony jest na 60 metrów szeroko¶ci. Urz±dzony on bêdzie specjalnie do za³adowywania towarów ze strony ¦l±ska. Ogólna d³ugo¶æ kana³u i jego odnóg wynosiæ bêdzie 4 tys. metrów bie¿±cych. Na jeden metr bie¿±cy brzegu portu wypadnie na ³adunek roczny 250 do 350 ton. Mój towarzysz, oparty nog± na stopniu samochodu, mówi w najdrobniejszych szczegó³ach o znaczeni "trójk±ta" w przysz³ym porcie. Nie je3st ani in¿ynierem, ani technikiem, a zna na wylot najbardziej nawet skomplikowane kombinacje techniczne. I z dum±, a jak¿e, nawet wielk±, porównywa port pod Mys³owicami z kana³em dortmundzkim. Mo¿na siê wprawdzie ¶miaæ z ambitnego porównania polskiego portu, ¿yj±cego i rozwijaj±cego siê zaledwie w... papierowych planach - z wielkim, starym portem Westfali, ale jednocze¶nie mo¿na siê razem z tym cz³owiekiem cieszyæ, ¿e u nas w Polsce realizuje siê tak potê¿n± inicjatywê i ¿e przy realizowaniu jej znajduj± siê tacy szczerzy entuzja¶ci. - Port w Dortmundzie nie bêdzie zbyt du¿y w stosunku do naszego - powiada jeszcze, u¶miechaj±c siê. - Jest to zupe³nie naturalne, je¿eli mo¿liwo¶æ za³adowania portu dortmundzkiego wynosi rocznie 4 miliony ton, a mo¿liwo¶æ za³adowania portu na Czarnej Przemszy obliczamy na 3 miliony ton.
Trójk±t Trzech Cesarzy przed i po regulacji (fot. arch. red.)
Trzecie stadium gru¼licy i naturalnie zdrowe p³uca
Gdy w roku 1933 minister Gallot wyg³osi³ wyczerpuj±cy referat na temat konieczno¶ci podjêcia budowy portu, rzuci³ od razu sensacyjny argument, który da siê stre¶ciæ mniej wiêcej w takich s³owach: budowa portu mys³owickiego rozwi±¿e problem bezrobocia na ¦l±sku i w Zag³êbiu D±browskim. Rozmawia³em o tym z ca³ym szeregiem wybitnych jednostek na ¦l±sku, jednostek reprezentuj±cych i my¶l pañstwow±, i wielki kapita³, i ¶wiat pracy. W opiniach tych ludzi nie znalaz³em ¿adnej absolutnie rozbie¿no¶ci. Wszyscy stwierdzaj± zgodnie, ¿ê przez zbudowanie portu na Czarnej Przemszy problem bezrobocia w naszych zag³êbiach wêglowych rozwi±zany zostanie nie tylko dora¼nie i nie tylko w¶ród robotników ziemnych, pracuj±cych sezonowo na robotach publicznych. Pocz±tkowo obliczano, ¿e przy samej tylko budowie portu znajdzie zatrudnienie osiem tysiêcy robotników. Dzi¶, gdy projekty dojrza³y ju¿ ca³kowicie i gdy wielka armia bezrobotnych ¦l±ska i Zag³êbia D±browskiego spodziewa siê lada dzieñ przyst±pienia do pracy, mówi siê ju¿ wyra¼nie, ¿e nie osiem tysiêcy ludzi trzeba bêdzie zatrudniæ przy budowie, ale kilkana¶cie tysiêcy! Ale sama budowa portu - to tylko pocz±tek tego "rozwi±zania" problemu bezrobocia. Realno¶æ zasadniczego rozwi±zania problemu tkwi przede wszystkim w stworzeniu warunków dla pod¼wigniêcia przemys³u. Kto¶ mi powiedzia³, ¿e ¦l±sk musi umieraæ, gdy¿ jest ju¿ w trzecim stadium gru¼licy, trawi±cej go od kilku lat. Kto¶ inny, jakby dla uzupe³nienia tego, powiedzia³, ¿e ka¿dy ¿yj±cy organizm musi mieæ p³uca; gdy ich nie ma - nie mo¿e ¿yæ. ¦l±sk jest w³a¶nie tym ¿yj±cym organizmem, ale o p³ucach sztucznych. P³uca naturalne, zdrowe, tworz± siê dla Górnego ¦l±ska na Czarnej Przemszy.
Fragment rysunku koncepcyjnego mys³owickiego portu (fot. arch. red.)
Piêtna¶cie milionów z³otych
objechaniu brzegów Czarnej Przemszy i Brynicy, wracali¶my do Mys³owic - przysz³ego polskiego Dortmundu. Towarzysz mój, mys³owiczanin, u¶miechn±³ siê, gdy tak w³a¶nie nazwa³em jego Mys³owice. - Có¿ pan chce - powiedzia³ - za dwadzie¶cia lat, je¶li ju¿ port bêdzie pracowa³ pe³n± par±, Mys³owice z powodzeniem dorównaæ mog± Dortmundowi. Tamto miasto liczy obecnie 300.000 mieszkañców, a rozwój swój zawdziêcza wy³±cznie portowi. Dlaczego wiêc Mys³owice, które ju¿ za trzy lata bêd± prawdopodobnie centrum komunikacyjnym ¦l±ska i Zag³êbia D±browskiego, nie maj± rozwin±æ siê do takich rozmiarów?... Budowa portu - mówi³ dalej mój towarzysz - bêdzie nas kosztowa³a 15 milionów z³otych. Piêtna¶cie milionów - to nie jest wcale du¿o, skoro we¼miemy pod uwagê, ¿e Targowica mys³owicka kosztowa³a siedem milionów z³otych, ¿e marmurowy pa³ac gimnastyczny w Kielcach kosztowa³ piêæ milionów, ¿e... ... I mój mi³y rozmówca dawa³ mi du¿o jeszcze przyk³adów. - Dzieñ rozpoczêcia pracy na Czarnej Przemszy - mówi³ - bêdzie dla ¦l±ska wielkim ¶wiêtem. Ca³a akcja budowy spoczywa w rêkach Wojewody ¶l±skiego dr Gra¿yñskiego. On, który jest inicjatorem i na pewno najwiêkszym entuzjast± tego przedsiêwziêcia, ma klucze do "bramy na ¶wiat", która ju¿ za trzy lata mo¿e zostaæ otwarta. Gdy odjecha³em z Mys³owic, poczu³em, ¿e zosta³em zara¿ony... rado¶ci± sympatycznego rodaka mys³owickiego. Wszêdzie opowiadaj± o ¦l±sku posêpnie, pochmurnie. A tu, w Mys³owicach zupe³nie inaczej! Nad Mys³owicami ju¿ dzi¶ wzesz³o jasne s³oñce nadziei. Za trzy lata z Czarnej Przemszy odej¶æ ma pierwszy statek, za³adowany wêglem ¶l±skim.
Wac³aw Siedziñski, "Polska Zachodnia" 29.09.1936 r.
Niestety równo trzy lata po opublikowaniu tego reporta¿u dogorywa³a obrona Polski przed atakiem hitlerowskich Niemiec. dzieñ wcze¶niej kapitulowa³a Warszawa... (red.)
Pozosta³y w S³upnej obok Trójk±ta Trzech Cesarzy nawigacyjny znak rzeczny (fot. arch. red.)
Wspomnienia o porcie
Wilhelm Rygiol z Morgów:
Przy regulacji Czarnej Przemszy byli te¿ zatrudnieni ODR-owcy, tzw. Ochotnicze Dru¿yny Robocze. Byli oni skoszarowani w budynkach obok Zak³adu Salezjañskiego przy ul. Powstañców. Otrzymywali bezp³atnie umundurowanie, spanie, wy¿ywienie oraz 1 z³ za dzieñ, z czego 50 groszy wp³acano im na ksi±¿eczkê PKO, a drugie 50 groszy otrzymywali jako kieszonkowe.
Wiêkszo¶æ z nich pochodzi³a z kresów wschodnich, gdy¿ na tych terenach trudno by³o o pracê. Bardzo czêsto z moimi kolegami z Morgów chodzi³em do ko¶cio³a Salezjanów w Mys³owicach, gdy¿ do ko¶cio³a w Brzezince by³o 4 kilometry, a do Mys³owic niewiele wiêcej. ODR-owcy przychodzili grupowo na mszê ¶w. do kaplicy Salezjanów. Po mszy ¶w. prowadzi³em z nimi dyskusjê na ró¿ne tematy, a szczególnie interesowa³em siê ¿yciem ich stron rodzinnych.
Szukamy ci±gu dalszego...
Port mys³owicki mia³ obs³ugiwaæ statki, których ³adunki z produkcj± ¦l±ska i Zag³êbia mia³y korytami Czarnej Przemszy i Przemszy docieraæ wraz z rzek± do Wis³y, do której Przemsza wpada w O¶wiêcimiu. Tam w³a¶nie w dzielnicy Dwory jest ju¿ wybudowana zapora wodna i dalszy kana³, który omijaj±c bogate przyrodniczo o¶wiêcimskie starorzecze Wis³y prowadzi a¿ pod Zator do kolejnej nowej zapory, z której statki mog± p³yn±æ dalej w dó³ Wis³y, do Krakowa. Szansa, by funkcjonuj±c± tak niedaleko ¿eglugê rzeczn± po³±czyæ z Mys³owicami jest niewielka, jednak spójrzmy na najbli¿szy naszemu miastu portowy krajobraz, który móg³ byæ krajobrazem Mys³owic.
Kana³ na Wi¶le w O¶wiêciumiu-Dworach - serdecznie dziêkujemy za przekazanie zdjêæ Towarzystwu na rzecz Ziemi z O¶wiêcimia!
Myslowiczanie.pl - Mys³owicki Portal Mieszkañców____________________________________________________________________________________________________Mys³owice, Myslowice, mys³owicki, mys³owickie, mys³owickich, mys³owickim, mys³owickiemu, mys³owickiej, myslowicki, myslowickie, myslowickich, myslowickim, myslowickiemu, myslowickiej, Mys³aw, Myslowitz, Myslovitz, Off Festival, Off Festiwal
Roboty na kilkunastu odcinkach Czarnej Przemszy i Brynicy dobiegaj± koñca. Na rozkopanych brzegach szarych, dziwacznie pokurczonych wstêg rzecznych têtni± ostatnie uderzenia kilofa. Po trzechletnich wysi³kach wykañczane zostaje wielkie dzie³o robotnika polskiego. Obie rzeki pop³yn± nowymi, pog³êbionymi i wyregulowanymi korytami.
